Algen bestrijden 
CO2-systemen 
Plantenvoeding 
Aquariumtechniek 
Vissen & garnalen 
Opstart & onderhoud 
Aquariumplanten 
Aquascaping 
Aquarium LED-verlichting? De voordelen én waar je op moet letten!
Lees verder
Onlangs kreeg ik een mailtje van één van mijn lezers.
Zijn vraag was of hij wel genoeg aquariumverlichting gebruikte. Uit zijn watt per liter berekening bleek namelijk dat hij vrij laag zat met zijn licht.
Mijn advies? Je hebt zeker voldoende licht voor gezonde plantengroei. En verban die watt per liter regel ;-)
Waarom de “Watt per liter” regel gewoonweg niet klopt!
Bij de “Watt per liter” regel tel je de wattages van je lampen op en die deel je dan door de hoeveelheid liters van je bak.
Stel: je hebt een aquarium van ongeveer 100 liter met daarop 2x 24w T5-lampen. Dan kom je op een watt/liter van 0,48 uit (100 liter gedeeld door 48 watt).
Diezelfde regel stelt dat:
- Je voor gemakkelijke planten (bijv. javavarens of Crypto’s) 0,25 à 0,50 w/l nodig hebt
- Je voor “medium” planten (bijv. Alternanthera reineckii) 0,50 à 1 w/l nodig hebt
- Je voor moeilijke planten (bijv. Hemianthus callitrichoides) meer dan 1 w/l nodig hebt
Met de bovenste bak zou je dus gemakkelijke tot medium planten kunnen groeien.
Eenvoudig, toch?
Helaas te mooi om waar te zijn!
Om je een voorbeeld te geven.
Stel je hebt twee identieke open aquaria. Beide zijn 40cm hoog, bevatten zo’n 100 liter water en hebben 2x 24w T5-lampen. Maar bij aquarium A hang je de verlichting 20cm hoger dan bij Aquarium B.
Beide bakken hebben dan evenveel wattage per liter, maar in realiteit zal aquarium A minder lichtsterkte hebben dan aquarium B. Waarom? De lichtbalken hangen 20cm hoger, waardoor het licht een grotere afstand moet afleggen tot de bodem.
Snap je het punt?
Vergeet dus die Watt per liter regel om te weten of je licht goed is!
Een beter alternatief: PAR!
Hoe kun je dan wél de lichtintensiteit meten op een zo objectief mogelijke manier?
Met een PAR-meter.
PAR is een afkorting voor “ Photosynthetically Active Radiation“. Een PAR-meter berekent de frequenties binnen het lichtspectrum dat planten kunnen gebruiken voor de fotosynthese.
Met andere woorden: het meet de lichtintensiteit zoals je planten het zien. Dat licht gebruiken ze om te kunnen groeien.
Zo’n PAR-meter werkt vrij eenvoudig. Je steekt de sonde in het water, bijvoorbeeld op de bodem, en het gedeelte dat je in je hand houdt zal dan een waarde geven, bijvoorbeeld 40 µmol PAR. Vervolgens verplaats je de sonde naar het wateroppervlakte en krijg je de waarde 100 µmol PAR.
Maar wat betekenen nu die waardes?
Volgens onderzoek door Tom Barr heb je drie categorieën (gemeten op de bodem):
- 10 – 40 µmol PAR: laag licht
- 40 – 80 µmol PAR: medium tot hoog licht
- 80 – 120 µmol PAR: heel hoog licht
De ideale waarde voor een plantenbak met een goede mengeling van gemakkelijke tot moeilijkere plantjes is 40 à 50 µmol PAR op de bodem, goede CO2 en voldoende meststoffen.
De categorie 80 – 120 µmol PAR vermijd je best. Je planten groeien dan bijzonder snel en hebben een enorme vraag naar CO2. Die kun je heel moeilijk beantwoorden met je CO2-systeem zonder je vissen te vergassen. De kans op algen én vissterfte is dus groot.
“Waar kan ik zo’n PAR-meter kopen?”, zie ik je nu al denken ;-)
Ik moet je helaas waarschuwen: ze zijn vrij moeilijk te vinden in de Benelux en bovendien zijn ze bijzonder duur.
De Apogee Aquarium PAR Meter bijvoorbeeld kost zo’n $335, da’s omgerekend bijna 300€ …
Enkele handige hulpmiddeltjes
Een enthousiaste aquarist op Plantedtank.net was wel zo vriendelijk om verschillende lichtbronnen boven verschillende aquaria’s te testen en vervolgens de PAR-waardes in een handige tabel te gieten.
In tabel 1 zie je de verschillen qua PAR tussen T8, Power Compact en T5-lampen (aquarium LED staat er helaas niet in). Vervolgens worden die lampen op verschillende hoogtes geplaatst boven het aquarium. Het resultaat is een (te) lage, middelmatige of (te) hoge PAR.
PS: een inch is ongeveer 2,5cm. Een hoogte van 16 inch komt dus ongeveer overeen met een bak van 40cm hoog.
Tabel 2 toont je dan weer het effect van een goede reflector op de PAR-waardes van een T5-lamp:
Opgelet: dit zijn heel algemene gegevens, gebruik de tabellen dus enkel als leidraad en niet als absoluut cijfer.
Wil je de èchte PAR-waarde van jouw verlichting meten, dan is een goede PAR-meter de enige optie.
Hoe zit het dan met Lumens?
Een andere methode die je ook wel eens hoort of leest, is de “Lumens” regel. Het Lumen bepaalt de totale hoeveelheid lichtenergie dat je aquariumlamp (of elke andere lichtbron) uitstraalt.
Maar … hier zit een addertje onder het gras.
Een Lux-meter (Lux = het aantal Lumen per vierkante meter) registreert vooral het licht waar het menselijk oog gevoelig voor is, namelijk groen licht. Blauw en rood licht worden niet goed gemeten. En laat dat net het spectrum zijn waar je planten het meest aan hebben!
Met andere woorden: Lumen of Lux werkt vooral voor het menselijk oog, maar is niet echt bruikbaar voor planten.
Het is bijvoorbeeld perfect mogelijk dat een lamp met veel Lumen (sterk licht in onze ogen) een laag PAR heeft voor je planten. Andersom is ook een mogelijkheid: de lamp lijkt op het eerste zicht weinig licht af te geven (weinig Lumen), maar heeft wel een uitstekende PAR.
Gebruik dus niet de hoeveelheid Lumen of je eigen ogen om te weten of je sterk of zwak licht hebt!
Er bestaat wel een trucje waarbij je de Lux-waardes kunt omrekenen naar PAR.
Je meet dan eenvoudigweg de Lux-waardes af en vervolgens deel je die waarde door een “constante”, naargelang het type lamp dat je gebruikt boven je bak. Het resultaat wat je dan krijgt is de PAR-waarde, uitgerekend in µmol/m2/sec.
Hieronder vind je een lijst van de verschillende constantes:
Hou er wel rekening mee dat je bij deze methode een grotere foutenmarge hebt dan bij een PAR-meter. Je krijgt een relatieve meting (ongeveer juist) en geen exacte waarde.
Gebruik deze methode dus enkel als leidraad, net zoals de tabellen hierboven.
Een goedkoper alternatief: begin laag met je aquariumverlichting!
300€ vind ik persoonlijk veel geld voor een PAR-meter, zeker voor iets dat je eigenlijk niet ZO vaak gebruikt.
Daarom dat ik een geheel andere methode verkies, eentje dat veel goedkoper is maar wel wat geduld vraagt.
Je zult hiermee niet de lichtintensiteit in cijfers meten, maar je kunt wél de lichtsterkte aan jouw gewoontes en aan de behoeftes van de planten aanpassen.
Zo ga je te werk:
- Tijdens de opstart van je aquarium hou je de lichtintensiteit laag (bv met drijfplanten) en hou je de lichtduur op 6u max. Hiermee beperk je het risico op algen en kan de bak rustig rijpen
- Ondertussen doseer je volgens de Estimative Index en breng je je CO2 op gang. Voor een bak van rond de 100 liter en met voldoende watercirculatie kun je bijvoorbeeld 1 à 2 bubbels per seconde toevoegen. EasyCarbo doseren samen met de CO2 is ook een aanrader.
- Elke week voeg je een half uurtje toe, tot je aan 8 uur in totaal zit. Dit is voldoende voor de fotosynthese. Ondertussen hou je zoveel mogelijk je planten in het oog. Verliezen ze kleur (zie mijn artikel over CO2-symptomen) of krijg je algen (bv draadalg of baardalg), dan moet je je CO2 een beetje verhogen.
- Tegen dat je 8u in totaal hebt, ben je een maand verder en hebben je planten zich al aangepast aan hun nieuwe omgeving. Je bak zou nu al goed gegroeid moeten zijn en ook algvrij zijn. Indien niet: ga na waar het probleem ligt, los het op en laat je bak nog een paar weken met rust. Je mag NOOIT het licht verhogen als je al algen hebt, want dan verergert het probleem.
OK, nu je bak stabiel is én met gezonde planten, is het tijd om het licht te verhogen:
- Verhoog week 1 en week 2 de CO2 en hou heel goed je vissen in het oog. Ga heel voorzichtig te werk en doe heel kleine CO2-aanpassingen. Ik draai bijvoorbeeld mijn naaldventiel een millimeter of twee naar de “OPEN” kant, meer niet.
- In week 3 plaats je je extra licht. Indien dit een extra TL-lamp is en het licht theoretisch dus verdubbelt, dan raad ik je aan om in het begin eerst nog wat drijfplanten toe te voegen. Hiermee voorkom je dat de lichtintensiteit té sterk verandert op een korte periode en de bak destabiliseert
- Als alles goed gaat, kun je na week 4 de drijfplanten langzaamaan verwijderen. Haal eerst de helft van de drijfplanten weg, wacht een weekje en verwijder dan de overblijvende plantjes.
Zie je wat ik gedaan heb?
Ik verhoog EERST DE CO2 en pas dàn de verlichting. Op die manier voorkom je dat je een CO2-tekort krijgt door het extra licht.
Want meer licht betekent dat je planten sneller gaan groeien. En planten die sneller groeien, hebben meer voeding nodig. Als er onvoldoende voedingsstoffen (waaronder CO2) zijn, dan stopt de plant met groeien, verslijmen ze en krijg je algen.
En dat wil je zoveel mogelijk vermijden natuurlijk ;-)
Voorzie dus altijd eerst onbeperkte voedingsstoffen voor je planten en ga dan pas je licht verhogen.
De conclusie?
Vergeet de Watt per liter regel en gebruik een Lux-meter enkel als leidraad!
De enige echt objectieve methode om de sterkte van je aquariumlicht te meten, is een PAR-meter.
Helaas zijn die nog peperduur. Een goedkoper alternatief is beginnen met laag licht en stilletjes aan de lichtsterkte te verhogen tot je de gewenste plantengroei hebt! Ondertussen verhoog je de CO2 en doseer je volgens de Estimative Index om voedingstekorten te vermijden.
Eventueel kun je de tabellen van PlantedTank gebruiken, maar dan enkel als leidraad.
En jij? Gebruik jij eerder laag of sterk licht? En met welke problemen zit je momenteel? Laat het mij hieronder weten of op mijn Facebook-pagina!
[ninja-inline id=2164]
Ha Gilles ,
Ik weet niet of ik iets over het hoofd zie/lees….
Maar hoe werkt dat met een 4 kanaals lichtdimmer die een programma draait van 07:00 tot 23:00
ik begin om 07:00 met 1 tl op 1% en dan om 10:00 zijn ze alle 4 op 60% rond 12:30 zijn ze weer op 30%
om vervolgens om 14:00 weer op 75% tot 16:30 . om 17:00 heb ik alles weer aan de 30% in de periode tot 23:00 gaat alles weer naar 1% en schakelen een voor een uit(23:00)
hoe weet ik of ik te veel of te weinig licht draai?
ik hou nu de planten(licht eisers)in de gaten en alg natuurlijk……….
ik heb een bak van 100x40x40 cm met 4 aquastars van 30watt er boven.
ben benieuwd …………….
Hey Mart
Ik denk dat dit quasi onmogelijk te berekenen is. Met een PAR-meter zou je wel voor elke stand een meting kunnen doen, maar dan moet je natuurlijk eerst zo’n meter hebben.
Ik denk niet dat je “te weinig” licht hebt, zeker niet met de verlichting die je tegenwoordig standaard bij aquaria krijgt. Je focust beter op goede CO2 en bemesting zodat de planten volop kunnen groeien, daarna pas verlichting verhogen indien gewenst.
Heb je momenteel last van algen dan?
Groeten
Gilles
Hallo Gillis ,
Nee, de bruine alg is aan het vertrekken en verder geen last….. planten doen het prima.
ik ben er inmiddels achter dat te veel licht niet goed is,planten groeien nu normaal….vooral de stengelplanten (bladeren mooi dicht bij elkaar)ook de rood bladerige!!
ik voeg co2 en profito toe……..Ph hangt aan de 6,5 10ml per dag planten voeding.
ik hou dit even vol….omdat de bak pas een paar maanden draait.
nog een vraag……..waar neer maak ik het voorfilter schoon….is dat als de uitstroom minder word of is dat om een bepaalde tijd?
Hey Mart
Filterwatten en sponzen best 1x per maand uitspoelen of vervangen. Biomateriaal kun je met rust laten. Als de uitstroom zichtbaar minder is, ben je meestal al te laat ;-)
Groeten
Gilles
Mooi artikel welke zeker meer diepte en duidelijkheid verdient!
Een beter alternatief: PAR??? Als je het geld heb wel. Maar hoeveel van ons heeft deze tool tot zijn beschikking????
Terug rekenen naar lumen is dan helemaal zo gek nog niet.
Ook omdat fabrikanten de lumen nu wel opgeven maar nog geen vermelding maken van Par.
Je kunt de T5 en de T8 buizen niet over een kam scheren, Philips buizen leveren een hoog aantal lumen.
Grolux de plantenlamp levert een 30 tot 40% minder Daarnaast heeft ook de kleur invloed op de groei. 3500 kelvin warm dus veel geel of juist 6500 kelvin veel koeler en zien wij als blauw
Dag Johan
Wel ja, dat is wat ik zeg: amper beschikbaar aan een schappelijke prijs. Johan Cnossen liet me wel weten dat de PAR-functie van de Seneye Reef een goedkoper alternatief is dat vrij precieze resultaten geeft in vergelijking met andere PAR-meters. Is misschien nog interessant.
Terugrekenen is inderdaad een mogelijkheid, maar er is wel een grotere foutenmarge. Persoonlijk verkies ik dan om wat door te sparen voor een PAR-meter.
Over de kleur van die speciale lampen heb ik mijn mening al gegeven op Facebook :-)
Groeten
Gilles
Als je jou artikel recht wilt doen, zal je verhaal compleet moeten vertellen anders loop je het risico dat mensen het bos in gestuurd worden.
Philips 830 36 watt lumen 93 par 187 per watt
Philips 840 36 watt lumen 93 par 201 per watt
Philips 865 36 watt lumen 90 par 209 per watt
Gro-lux 40 watt 30 lumen 154 parr per watt
Dit is een richting omdat er voor zover ik weet geen standaard is.
Iemand die net een aquarium koopt, zeg een 60 cm bakkie, wordt van alles verkocht, behalve voorzien van de juiste informatie. Met de juiste informatie hebben de mensen die dure technieken helemaal niet nodig.
Dat komt pas kijken als je je gaat verdiepen in de materie.
Lumen en PAR kan je niet met elkaar vergelijken, helaas wordt dat steeds wel weer gedaan :(
Een goede PAR lamp geeft veel licht in de rode en blauwe geboed, de PAR pieken, mensen zien dat licht niet goed dus geeft dat weinig lumen.
Geel,groen,Oranje wordt door ons goed gezien dus veel lumen, helaas wat wij veel licht vinden daar hebben de planten nu net niets aan, die vinden dat donker, of ehh minder.
Daarom ook de combo philips 830 voor ons met een philips 865 voor de planten het is een compromie.
Alles is relatief een goede lamp geeft veel PAR voor weinig watt dus heeft een hoge watt/PAR ratio een goede lamp voor ons geeft veel Lumen per watt dat zijn 2 totaal verschillende dingen.
Het is net als naar een infrarood lamp kijken en zeggen goh daar komt niet veel licht uit.
Onder een goede PAR straler dus veel PAR per watt, staan planten te bakken in het licht en wij denken goh wat donker.
Gilles heeft gelijk de enige methode om te weten of jou lamp voldoende PAR geeft is gewoon meten omdat fabrikanten het niet vermelden hoeveel PAR/Watt een lamp geeft.
Is die lamp, die voldoende PAR geeft dan een goede lamp, ja dat kan maar hoeft niet.
Je moet dan vergelijken hoeveel watt je er in stopt om die hoeveelheid PAR te krijgen.
Een PAR meter vertelt je alleen hoeveel bruikbare straling er is voor je planten niets meer en niet minder, hoeveel watt je daar voor moet gebruiken bepaald of je lamp een goede planten lamp is.
PAR niet alles, want PAR is een donker gebied voor ons, zoals ik al aanhaalde, een goede PAR straler moet je maar net mooi vinden want die is vrij paars, je wil vaak ook een goede kleurweergave en die gaat je extra watt’s kosten omdat je ook licht wil hebben in ons lumen gebied dus geel,groen,oranje zeg maar.
Je bent er dus niet met alleen PAR meten, maar het zegt wel of die lamp voor jou bak voldoende planten licht geeft.
De meeste ‘groei’lampen bij kwekers zijn eerder oranje.
Eigenlijk is het vrij simpel.
Gemiddeld 3000-4000kelvin bij cri 80+ geeft de optimale balans.
Hoe verder je daarvan af wijkt, des te lager het groeirendement.
Dat kan idd een 830+865 zijn, maar ook gewoon een 840.
Je leest vaak op fora dat witter licht evengoed lukt.
Maar diezelfde personen zitten met dubbel zoveel licht dan hier beschreven om hetzelfde resultaat te bereiken.
Trek dan maar zelf de conclusie.
Als je op een bak van 50cm hoog 1 T8 buis per 10cm diepte hebt heb je behoorlijk veel licht.
Vanaf 60cm hoogte reken je best T5 lampen.
Jurgen
Waar jij over spreekt zijn groeirendementen die onderzocht zijn geweest voor de agricultuur en horticultuur.
Ik stel mij de vraag of die speciale lampen voor aquariumplanten wel voldoende “return on investment” hebben. Die lampen kosten vaak 3 tot 4x meer dan een gewone lamp uit de doe-het-zelf-zaak en ik betwijfel of het extra groeirendement dat die planten in een aquarium geven wel die prijs waard is. Theoretisch is dit mooi, maar in de praktijk is de biomassa van onze aquaria naar mijn mening gewoon te klein om een wezenlijk visueel verschil te zien.
Jouw bak of de bak van die andere personen zijn geen argument ivm deze discussie. Je moet vertrekken vanuit een controlesituatie waarbij 2 bakken identiek hetzelfde zijn: zelfde biomassa, zelfde filter & waterciculatie, evenveel meststoffen en CO2, zelfde omgeving, … Vervolgens ga je bij aquarium A lamp x plaatsen en bij aquarium B lamp y. Vervolgens de resultaten registreren.
Pas daarna kun je zo’n conclusies trekken.
Groeten
Gilles
Hey Johan
Thanks voor die info, handig. Is er misschien een volledig document hiervan te vinden? Ik zal binnenkort een update van dit artikel doen met daarbij die “PAR-tabel”. Het is nog steeds een schatting, maar kan wel als leidraad dienen.
Ik ben verder volledig akkoord met je laatste stelling: het is soms degoutant om te zien of te horen wat mensen verkocht krijgen als ze een nieuw aquarium halen en vaak ook advies krijgen waar je je serieus je wenkbrauwen van optrekt. Toen ik mijn eerste bak ging halen, zei de verkoper dat CO2 weggegooid geld is, maar verkocht me dan wel de bak met het sterkst mogelijk licht … Niet te verwonderen eigenlijk dat aquaristen stoppen met de hobby.
Het laatste stukje van het artikel heb ik trouwens om die reden erin gezet: hoef je geen LUX- of PAR-meter kopen. Gewoon langzaam je CO2 verhogen, gevolgd door je licht. Alles op het gemak en veel kijken naar je vissen/planten :-)
Groeten
Gilles
Hey Johan
Artikel heeft een kleine update gekregen, ik heb nu een paar tabellen toegevoegd die als richtlijn gebruikt kunnen worden.
Groeten
Gilles
een 840 is zowaar perfect.
Maar mogelijks wat te weinig CO2?
Waterwaardes zijn als volgt:
PH 6,8
GH 9,0
KH 7,0
NH4/NH3 0,0
NO2 0,0
NO3 10,0
PO4 1,0
(PO4-test geeft wisselende waardes en is niet betrouwbaar meer, overigens, dus daar kan ik weinig waarde aan hechten).
Dus daaruit concludeerde ik dat mijn co2 zeker niet te weinig was… maar mocht ik dat verkeerd zien, hoor ik het graag!
Met deze KH en pH moet je CO2 ongeveer perfect zijn geweest, toch laten de algen zien dat je CO2 te laag is, dus moet dat iets plaatstelijks zijn bijna, ik denk dat je onvoldoende stroming hebt of deathspots, waardoor je toch alg krijgt.
je nitraat vind ik wat laag zitten.
Kan ook een andersporen element zijn wat te laag zit, het hoeft geen CO2 te zijn maar die is wel de meest verdachte altijd :)
Of iets die de pH beïnvloed waardoor de pH/kh verhouding niet meer klopt?
Bedankt voor jullie reacties. De vallisneria staan juist precies onder de uitstroom dus zouden in principe genoeg moeten krijgen, maar wel iets om uit te zoeken ja. De bodem dacht ik daar inderdaad ook aan, dat het daar aan kon liggen. Sporenelementen ook goed om uit te zoeken. Kijken of ik binnenkort even een uitgebreide test kan doen bij de aquariumwinkel hier. En inderdaad, het zou ook een externe invloed kunnen zijn. Officieel zouden die amandelboombladeren ook de PH moeten beinvloeden, die heb ik altijd wel in m’n bak, maar heb begrepen dat dat niet heel veel kan uitmaken?
Toch iets om uit te gaan zoeken en misschien toch te experimenteren met de co2 iets verhogen en kijken wat dat doet. Heel langzaam.
In ieder geval al onwijs bedankt voor het meedenken. Weet nu wel weer ietsjes meer en ook waar ik vooral op kan letten (en dat ik me geen zorgen hoef te maken over de kleur van het licht)
Hey Ilona
Als je volgens de EI doseert, dan kun je al alle voedingstekorten uitsluiten als mogelijke boosdoener, behalve CO2. En die is zoals Stylz al zegt meestal de boosdoener.
Die amandelboombladeren zorgen er inderdaad voor dat pH/KH tabel niet meer bruikbaar is. Ze verlagen namelijk de pH waarden maar voegen geen CO2 toe. CO2 toevoegen doe je met een CO2-systeem.
Groeten
Gilles
Iloona, de plaats waar de alg zit zegt niets over waar de deathspots zijn, je kan aan de ene kant van je bak te weinig stroming hebben en daar lekken planten suikers en de alg gaat vrolijk op een andere plek zitten die hem goed bevalt.
Mijn comment op voldoende CO2 was gebaseerd op geen andere pH verlagende midelen want dan klopt het niet meer :)
Weer wat geleerd. Dacht altijd dat het met stroming te maken had ;)