Algen bestrijden 
CO2-systemen 
Plantenvoeding 
Aquariumtechniek 
Vissen & garnalen 
Opstart & onderhoud 
Aquariumplanten 
Aquascaping 
Aquarium LED-verlichting? De voordelen én waar je op moet letten!
Lees verder
Onlangs kreeg ik een mailtje van één van mijn lezers.
Zijn vraag was of hij wel genoeg aquariumverlichting gebruikte. Uit zijn watt per liter berekening bleek namelijk dat hij vrij laag zat met zijn licht.
Mijn advies? Je hebt zeker voldoende licht voor gezonde plantengroei. En verban die watt per liter regel ;-)
Waarom de “Watt per liter” regel gewoonweg niet klopt!
Bij de “Watt per liter” regel tel je de wattages van je lampen op en die deel je dan door de hoeveelheid liters van je bak.
Stel: je hebt een aquarium van ongeveer 100 liter met daarop 2x 24w T5-lampen. Dan kom je op een watt/liter van 0,48 uit (100 liter gedeeld door 48 watt).
Diezelfde regel stelt dat:
- Je voor gemakkelijke planten (bijv. javavarens of Crypto’s) 0,25 à 0,50 w/l nodig hebt
- Je voor “medium” planten (bijv. Alternanthera reineckii) 0,50 à 1 w/l nodig hebt
- Je voor moeilijke planten (bijv. Hemianthus callitrichoides) meer dan 1 w/l nodig hebt
Met de bovenste bak zou je dus gemakkelijke tot medium planten kunnen groeien.
Eenvoudig, toch?
Helaas te mooi om waar te zijn!
Om je een voorbeeld te geven.
Stel je hebt twee identieke open aquaria. Beide zijn 40cm hoog, bevatten zo’n 100 liter water en hebben 2x 24w T5-lampen. Maar bij aquarium A hang je de verlichting 20cm hoger dan bij Aquarium B.
Beide bakken hebben dan evenveel wattage per liter, maar in realiteit zal aquarium A minder lichtsterkte hebben dan aquarium B. Waarom? De lichtbalken hangen 20cm hoger, waardoor het licht een grotere afstand moet afleggen tot de bodem.
Snap je het punt?
Vergeet dus die Watt per liter regel om te weten of je licht goed is!
Een beter alternatief: PAR!
Hoe kun je dan wél de lichtintensiteit meten op een zo objectief mogelijke manier?
Met een PAR-meter.
PAR is een afkorting voor “ Photosynthetically Active Radiation“. Een PAR-meter berekent de frequenties binnen het lichtspectrum dat planten kunnen gebruiken voor de fotosynthese.
Met andere woorden: het meet de lichtintensiteit zoals je planten het zien. Dat licht gebruiken ze om te kunnen groeien.
Zo’n PAR-meter werkt vrij eenvoudig. Je steekt de sonde in het water, bijvoorbeeld op de bodem, en het gedeelte dat je in je hand houdt zal dan een waarde geven, bijvoorbeeld 40 µmol PAR. Vervolgens verplaats je de sonde naar het wateroppervlakte en krijg je de waarde 100 µmol PAR.
Maar wat betekenen nu die waardes?
Volgens onderzoek door Tom Barr heb je drie categorieën (gemeten op de bodem):
- 10 – 40 µmol PAR: laag licht
- 40 – 80 µmol PAR: medium tot hoog licht
- 80 – 120 µmol PAR: heel hoog licht
De ideale waarde voor een plantenbak met een goede mengeling van gemakkelijke tot moeilijkere plantjes is 40 à 50 µmol PAR op de bodem, goede CO2 en voldoende meststoffen.
De categorie 80 – 120 µmol PAR vermijd je best. Je planten groeien dan bijzonder snel en hebben een enorme vraag naar CO2. Die kun je heel moeilijk beantwoorden met je CO2-systeem zonder je vissen te vergassen. De kans op algen én vissterfte is dus groot.
“Waar kan ik zo’n PAR-meter kopen?”, zie ik je nu al denken ;-)
Ik moet je helaas waarschuwen: ze zijn vrij moeilijk te vinden in de Benelux en bovendien zijn ze bijzonder duur.
De Apogee Aquarium PAR Meter bijvoorbeeld kost zo’n $335, da’s omgerekend bijna 300€ …
Enkele handige hulpmiddeltjes
Een enthousiaste aquarist op Plantedtank.net was wel zo vriendelijk om verschillende lichtbronnen boven verschillende aquaria’s te testen en vervolgens de PAR-waardes in een handige tabel te gieten.
In tabel 1 zie je de verschillen qua PAR tussen T8, Power Compact en T5-lampen (aquarium LED staat er helaas niet in). Vervolgens worden die lampen op verschillende hoogtes geplaatst boven het aquarium. Het resultaat is een (te) lage, middelmatige of (te) hoge PAR.
PS: een inch is ongeveer 2,5cm. Een hoogte van 16 inch komt dus ongeveer overeen met een bak van 40cm hoog.
Tabel 2 toont je dan weer het effect van een goede reflector op de PAR-waardes van een T5-lamp:
Opgelet: dit zijn heel algemene gegevens, gebruik de tabellen dus enkel als leidraad en niet als absoluut cijfer.
Wil je de èchte PAR-waarde van jouw verlichting meten, dan is een goede PAR-meter de enige optie.
Hoe zit het dan met Lumens?
Een andere methode die je ook wel eens hoort of leest, is de “Lumens” regel. Het Lumen bepaalt de totale hoeveelheid lichtenergie dat je aquariumlamp (of elke andere lichtbron) uitstraalt.
Maar … hier zit een addertje onder het gras.
Een Lux-meter (Lux = het aantal Lumen per vierkante meter) registreert vooral het licht waar het menselijk oog gevoelig voor is, namelijk groen licht. Blauw en rood licht worden niet goed gemeten. En laat dat net het spectrum zijn waar je planten het meest aan hebben!
Met andere woorden: Lumen of Lux werkt vooral voor het menselijk oog, maar is niet echt bruikbaar voor planten.
Het is bijvoorbeeld perfect mogelijk dat een lamp met veel Lumen (sterk licht in onze ogen) een laag PAR heeft voor je planten. Andersom is ook een mogelijkheid: de lamp lijkt op het eerste zicht weinig licht af te geven (weinig Lumen), maar heeft wel een uitstekende PAR.
Gebruik dus niet de hoeveelheid Lumen of je eigen ogen om te weten of je sterk of zwak licht hebt!
Er bestaat wel een trucje waarbij je de Lux-waardes kunt omrekenen naar PAR.
Je meet dan eenvoudigweg de Lux-waardes af en vervolgens deel je die waarde door een “constante”, naargelang het type lamp dat je gebruikt boven je bak. Het resultaat wat je dan krijgt is de PAR-waarde, uitgerekend in µmol/m2/sec.
Hieronder vind je een lijst van de verschillende constantes:
Hou er wel rekening mee dat je bij deze methode een grotere foutenmarge hebt dan bij een PAR-meter. Je krijgt een relatieve meting (ongeveer juist) en geen exacte waarde.
Gebruik deze methode dus enkel als leidraad, net zoals de tabellen hierboven.
Een goedkoper alternatief: begin laag met je aquariumverlichting!
300€ vind ik persoonlijk veel geld voor een PAR-meter, zeker voor iets dat je eigenlijk niet ZO vaak gebruikt.
Daarom dat ik een geheel andere methode verkies, eentje dat veel goedkoper is maar wel wat geduld vraagt.
Je zult hiermee niet de lichtintensiteit in cijfers meten, maar je kunt wél de lichtsterkte aan jouw gewoontes en aan de behoeftes van de planten aanpassen.
Zo ga je te werk:
- Tijdens de opstart van je aquarium hou je de lichtintensiteit laag (bv met drijfplanten) en hou je de lichtduur op 6u max. Hiermee beperk je het risico op algen en kan de bak rustig rijpen
- Ondertussen doseer je volgens de Estimative Index en breng je je CO2 op gang. Voor een bak van rond de 100 liter en met voldoende watercirculatie kun je bijvoorbeeld 1 à 2 bubbels per seconde toevoegen. EasyCarbo doseren samen met de CO2 is ook een aanrader.
- Elke week voeg je een half uurtje toe, tot je aan 8 uur in totaal zit. Dit is voldoende voor de fotosynthese. Ondertussen hou je zoveel mogelijk je planten in het oog. Verliezen ze kleur (zie mijn artikel over CO2-symptomen) of krijg je algen (bv draadalg of baardalg), dan moet je je CO2 een beetje verhogen.
- Tegen dat je 8u in totaal hebt, ben je een maand verder en hebben je planten zich al aangepast aan hun nieuwe omgeving. Je bak zou nu al goed gegroeid moeten zijn en ook algvrij zijn. Indien niet: ga na waar het probleem ligt, los het op en laat je bak nog een paar weken met rust. Je mag NOOIT het licht verhogen als je al algen hebt, want dan verergert het probleem.
OK, nu je bak stabiel is én met gezonde planten, is het tijd om het licht te verhogen:
- Verhoog week 1 en week 2 de CO2 en hou heel goed je vissen in het oog. Ga heel voorzichtig te werk en doe heel kleine CO2-aanpassingen. Ik draai bijvoorbeeld mijn naaldventiel een millimeter of twee naar de “OPEN” kant, meer niet.
- In week 3 plaats je je extra licht. Indien dit een extra TL-lamp is en het licht theoretisch dus verdubbelt, dan raad ik je aan om in het begin eerst nog wat drijfplanten toe te voegen. Hiermee voorkom je dat de lichtintensiteit té sterk verandert op een korte periode en de bak destabiliseert
- Als alles goed gaat, kun je na week 4 de drijfplanten langzaamaan verwijderen. Haal eerst de helft van de drijfplanten weg, wacht een weekje en verwijder dan de overblijvende plantjes.
Zie je wat ik gedaan heb?
Ik verhoog EERST DE CO2 en pas dàn de verlichting. Op die manier voorkom je dat je een CO2-tekort krijgt door het extra licht.
Want meer licht betekent dat je planten sneller gaan groeien. En planten die sneller groeien, hebben meer voeding nodig. Als er onvoldoende voedingsstoffen (waaronder CO2) zijn, dan stopt de plant met groeien, verslijmen ze en krijg je algen.
En dat wil je zoveel mogelijk vermijden natuurlijk ;-)
Voorzie dus altijd eerst onbeperkte voedingsstoffen voor je planten en ga dan pas je licht verhogen.
De conclusie?
Vergeet de Watt per liter regel en gebruik een Lux-meter enkel als leidraad!
De enige echt objectieve methode om de sterkte van je aquariumlicht te meten, is een PAR-meter.
Helaas zijn die nog peperduur. Een goedkoper alternatief is beginnen met laag licht en stilletjes aan de lichtsterkte te verhogen tot je de gewenste plantengroei hebt! Ondertussen verhoog je de CO2 en doseer je volgens de Estimative Index om voedingstekorten te vermijden.
Eventueel kun je de tabellen van PlantedTank gebruiken, maar dan enkel als leidraad.
En jij? Gebruik jij eerder laag of sterk licht? En met welke problemen zit je momenteel? Laat het mij hieronder weten of op mijn Facebook-pagina!
[ninja-inline id=2164]
Hoi, bedankt voor je goede artikel.
Ik zit nog wel met de vraag wat nou werkelijk goed licht is? Zelf heb ik namelijk last van baardalg/penseelalg, vooral op de ruiten en op de randen van de bladeren van m’n vallisneria asiatica. De penceelalg dus vooral op de ruiten maar ook op het grind en op m’n hout.
Inmiddels lijken m’n waterwaardes goed te zijn, voeg co2 toe, voedingsstoffen, etc etc, dus ik heb zo’n vermoeden dat het door het licht komt. Bak staat al twee jaar, licht is ongeveer een jaar oud. Is een T8-lamp, 840. Deze brandt zo’n 10uurtjes per dag. Lang geleden opgebouwd.
Maar wat is nu eigenlijk een goede lamp? Hoe zit het met de kleur van het licht bijvoorbeeld? Wat voor invloed heeft dat en wat zou ik nog met het licht kunnen proberen?
N.a.v. dit artikel toch weer iets om extra over na te denken en misschien dat je nog een tip hebt.
Ilona
Ik kan niet editten, maar ik heb een 60cm bak dus volgens mij zit daar 15Watt in
Ook al verwijs je naar studies van anderen, prima werk.
Ik zal je vertellen wat ik al jaren doe.
Ik verwissel , onder de “witte ” verlichting , per dag , gekleurde folie.
Lees: gewoon rood of donker groen of licht blauw en vooral veel donker geel en /of
oranje.
Mijn bak is ook 40cm hoog en ca 80 cm breed.
Praktisch geen alg en bij de donkere kleuren komen de slakken tevoorschijn,
niet veel, die ik daarna dood druk tegen raam of eruit haal.
Bak al 3 jaar stabiel.
Misschien een idee?
Veel plezier met je (onze) hobby.
Hey Paul
Bedankt!
Dus je dempt het licht met die folie? Wat voor folie is dat als ik vragen mag?
Groeten
Gilles
Laat ik eerst zeggen ja Gilles je hebt volkomen gelijk PAR meten is de enige juist methode, planten doen niets met watt/liter of lumen of wat voor andere zaken dan ook.
Dus je hebt gelijk, maar de stelling gooi de watt/loter regel maar overboord daar ben ik het niet mee eens, dit is voor veel aquarianen het enige wat ze hebben en dit geeft een redelijke indicatie.
Ik denk dat je het met me eens bent dat veel bakken toch wel gelijk zijn, zelfde water hoogte mn of meer zelfde lichtkap, min of meer de zelfde lampen, dus iemand die vers begint met een bakkie meter x 50×50 heeft vermoedelijke min of meer de zelfde kap enz als een ander.
Wat je vervolgens doet is alle lampen op een hoop gooien maar dat is niet eerlijk, de watt/lier regel zoals ook Tom Barr die hanteerd is gebaseerd op T5 met een planten spectrum.voor een T8 moet je voor de zelfde hoeveelheid PAR gewoon meer wattage er op proppen en voor LED minder, ik draai met mijn LEDs op net iets meer dan 0.1 w/l op een 90 cm diepe bak,
Nu kan je dat ook gebruiken door te zeggen van zie je wel je bewijst dat de w/l onzin is maar dat is niet waar, je moet je wel realiseren dat ik hele hoge PAR LEDs heb en dus met die ratio weg kom, voor LEDs met minder kracht en PAR moet je hoger zitten zeg 0.25 w/l
Wat ik wil zeggen is gooi je auto kaarten nog niet weg omdat je sateliet navigatie hebt, veel mensen kunnen geen PAR meten en dan is het wel handig als je ergens van uit kan gaan als je bv van T5 over gaat naar LED, ik stel dan halveer je vermogen, klopt dat das de vraag, maar je moet het zeker niet een op een vervangen.
Je hebt gelijk maar als ik morgen een nieuwe bak plaats (zelfbouw) dan moet ik ergens van uit gaan dan is binnen de norale maten de w/l regel een goede richtlijn, ik moet immers iets kopen en dan moet ik ergens van uit gaan.
Dus watt/liter voor mij een redelijke vuistregel, stel je wil hoog verlicht das voor T5 zeg 1 w/l voor LED de correctie factor 0.5 er over heen dus 0.5 w/l voor T8 factor 2 dus 2 w/l in alle gevallen ga ik er van uit dat het lampen zijn met een redelijke planten spectrum, dit gaat niet op voor een gemiddelde lamp van de bouwmarkt want die geeft meer lumen dan par.
Ik vind dat je de vuistregel te snel overboord gooit.
Lumens: Alle licht tussen 380nm en 780nm
PAR: Alle licht tussen 400nm en 700nm.
Verhoudingen tussen het rode spectrum en blauwe spectrum worden niet in rekening gebracht om PAR te meten.
maw, even zinvol/waardeloos als lumen.
Als de PAR meter geen rekening houd met of het licht wel of niet in de par pieken zit en er dus ook geen methode is om vast te stellen hoeveel licht er verloren gaat buiten de PAR pieken,(niet nuttig wattage voor je planten) dan heb je er idd niets aan.
Ik ken de techniek niet achter deze meter, maar ga er van uit dat hij licht buiten de PAR pieken op de een of andere manier niet mee neemt maar wel de verloren energie meet anders heb je er niets aan.
Een gemiddelde bouwlamp met hoge lumen geeft ook PAR stop je er genoeg vermogen boven zelfs veel PAR als de meter dan aangeeft dat je een goede lichtbron hebt gekozen, zit hij er toch een beetje naast :)
Stop dus een 1000 watt bouwlamp boven je bak en je denk dat je goede PAR hebt lol
Deze info/duscussie is voor veel mensen erg leerzaam naar mijn mening.
Ik volg dit dan ook aandachtig.
Hey Stylz
Bedankt voor je reactie.
Ik snap je punt, maar ik stel mij dan de vraag in hoeverre een vuistregel nog een vuistregel is als het eerder een schatting is. Je krijgt dan het probleem dat mensen gaan schatten dat hun licht OK is en dat het probleem dus elders ligt, terwijl ze wel degelijk téveel licht gebruiken. Idem met CO2: heel veel aquaristen gaan ervan uit dat hun CO2 perfect is, maar toch tonen de planten CO2-tekorten. Da’s het gevaar bij al die regels: je focust op die cijfertjes en niet meer op de bak.
Dan verkies ik mijn eigen “methode”: laag beginnen, CO2 & meststoffen verhogen en dan pas je licht verhogen. Je weet dan niet hoeveel PAR je hebt, maar je kunt wel je licht verhogen zonder risico op algen. Vaak knallen beginnende aquaristen een hoop licht vanaf dag 1 boven hun bak, zonder CO2 en meststoffen en dan begint de miserie. Ik denk altijd: rustig beginnen met weinig licht, en wanneer alles prima gaat, dàn pas verhogen. Vaak is dat laatste zelf niet nodig, maar om een of andere reden wil iedereen veel licht boven hun bak.
Er is trouwens een reden waarom die lamp in de bouwmarkt meer Lumen dan PAR geeft: die is geoptimaliseerd voor het spectrum dat wij als mensen het beste waarnemen en is dus op die manier “helderder”. Het is perfect mogelijk om een lamp met minder Lumen te hebben (dus voor ONS duisterder) maar met meer PAR, puur doordat wij licht anders waarnemen dan planten :-)
Maar bon, zoals op mijn “about pagina”: vele wegen leiden naar Rome. Ieder zijn eigen methode en als dat voor jou prima werkt, dan moet je daar verder mee doen!
Groeten
Gilles
Groeten
Gilles
Niet voor het een of het ander Gilles, maar volgens mij moet je nog eens opzoeken wat een vuistregel precies betekend. ;)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Vuistregel
Een vuistregel is nooit precies. Het is een vlugge schatting.
Maar volledig akkoord. Het kan met veel minder licht dan dat de meesten denken. :)
En de Van Dale beschrijft het als een “in de meeste gevallen opgaande regel”.
Als de watt per liter al verschilt van zodra een ander merk van reflector wordt geplaatst of de lamp wordt verhoogd, dan lijkt mij dat niet meer “in de meeste gevallen opgaand”. Vrij volgens interpretatie dus.