Algen bestrijden 
CO2-systemen 
Plantenvoeding 
Aquariumtechniek 
Vissen & garnalen 
Opstart & onderhoud 
Aquariumplanten 
Aquascaping 
Aquarium LED-verlichting? De voordelen én waar je op moet letten!
Lees verder
Onlangs kreeg ik een mailtje van één van mijn lezers.
Zijn vraag was of hij wel genoeg aquariumverlichting gebruikte. Uit zijn watt per liter berekening bleek namelijk dat hij vrij laag zat met zijn licht.
Mijn advies? Je hebt zeker voldoende licht voor gezonde plantengroei. En verban die watt per liter regel ;-)
Waarom de “Watt per liter” regel gewoonweg niet klopt!
Bij de “Watt per liter” regel tel je de wattages van je lampen op en die deel je dan door de hoeveelheid liters van je bak.
Stel: je hebt een aquarium van ongeveer 100 liter met daarop 2x 24w T5-lampen. Dan kom je op een watt/liter van 0,48 uit (100 liter gedeeld door 48 watt).
Diezelfde regel stelt dat:
- Je voor gemakkelijke planten (bijv. javavarens of Crypto’s) 0,25 à 0,50 w/l nodig hebt
- Je voor “medium” planten (bijv. Alternanthera reineckii) 0,50 à 1 w/l nodig hebt
- Je voor moeilijke planten (bijv. Hemianthus callitrichoides) meer dan 1 w/l nodig hebt
Met de bovenste bak zou je dus gemakkelijke tot medium planten kunnen groeien.
Eenvoudig, toch?
Helaas te mooi om waar te zijn!
Om je een voorbeeld te geven.
Stel je hebt twee identieke open aquaria. Beide zijn 40cm hoog, bevatten zo’n 100 liter water en hebben 2x 24w T5-lampen. Maar bij aquarium A hang je de verlichting 20cm hoger dan bij Aquarium B.
Beide bakken hebben dan evenveel wattage per liter, maar in realiteit zal aquarium A minder lichtsterkte hebben dan aquarium B. Waarom? De lichtbalken hangen 20cm hoger, waardoor het licht een grotere afstand moet afleggen tot de bodem.
Snap je het punt?
Vergeet dus die Watt per liter regel om te weten of je licht goed is!
Een beter alternatief: PAR!
Hoe kun je dan wél de lichtintensiteit meten op een zo objectief mogelijke manier?
Met een PAR-meter.
PAR is een afkorting voor “ Photosynthetically Active Radiation“. Een PAR-meter berekent de frequenties binnen het lichtspectrum dat planten kunnen gebruiken voor de fotosynthese.
Met andere woorden: het meet de lichtintensiteit zoals je planten het zien. Dat licht gebruiken ze om te kunnen groeien.
Zo’n PAR-meter werkt vrij eenvoudig. Je steekt de sonde in het water, bijvoorbeeld op de bodem, en het gedeelte dat je in je hand houdt zal dan een waarde geven, bijvoorbeeld 40 µmol PAR. Vervolgens verplaats je de sonde naar het wateroppervlakte en krijg je de waarde 100 µmol PAR.
Maar wat betekenen nu die waardes?
Volgens onderzoek door Tom Barr heb je drie categorieën (gemeten op de bodem):
- 10 – 40 µmol PAR: laag licht
- 40 – 80 µmol PAR: medium tot hoog licht
- 80 – 120 µmol PAR: heel hoog licht
De ideale waarde voor een plantenbak met een goede mengeling van gemakkelijke tot moeilijkere plantjes is 40 à 50 µmol PAR op de bodem, goede CO2 en voldoende meststoffen.
De categorie 80 – 120 µmol PAR vermijd je best. Je planten groeien dan bijzonder snel en hebben een enorme vraag naar CO2. Die kun je heel moeilijk beantwoorden met je CO2-systeem zonder je vissen te vergassen. De kans op algen én vissterfte is dus groot.
“Waar kan ik zo’n PAR-meter kopen?”, zie ik je nu al denken ;-)
Ik moet je helaas waarschuwen: ze zijn vrij moeilijk te vinden in de Benelux en bovendien zijn ze bijzonder duur.
De Apogee Aquarium PAR Meter bijvoorbeeld kost zo’n $335, da’s omgerekend bijna 300€ …
Enkele handige hulpmiddeltjes
Een enthousiaste aquarist op Plantedtank.net was wel zo vriendelijk om verschillende lichtbronnen boven verschillende aquaria’s te testen en vervolgens de PAR-waardes in een handige tabel te gieten.
In tabel 1 zie je de verschillen qua PAR tussen T8, Power Compact en T5-lampen (aquarium LED staat er helaas niet in). Vervolgens worden die lampen op verschillende hoogtes geplaatst boven het aquarium. Het resultaat is een (te) lage, middelmatige of (te) hoge PAR.
PS: een inch is ongeveer 2,5cm. Een hoogte van 16 inch komt dus ongeveer overeen met een bak van 40cm hoog.
Tabel 2 toont je dan weer het effect van een goede reflector op de PAR-waardes van een T5-lamp:
Opgelet: dit zijn heel algemene gegevens, gebruik de tabellen dus enkel als leidraad en niet als absoluut cijfer.
Wil je de èchte PAR-waarde van jouw verlichting meten, dan is een goede PAR-meter de enige optie.
Hoe zit het dan met Lumens?
Een andere methode die je ook wel eens hoort of leest, is de “Lumens” regel. Het Lumen bepaalt de totale hoeveelheid lichtenergie dat je aquariumlamp (of elke andere lichtbron) uitstraalt.
Maar … hier zit een addertje onder het gras.
Een Lux-meter (Lux = het aantal Lumen per vierkante meter) registreert vooral het licht waar het menselijk oog gevoelig voor is, namelijk groen licht. Blauw en rood licht worden niet goed gemeten. En laat dat net het spectrum zijn waar je planten het meest aan hebben!
Met andere woorden: Lumen of Lux werkt vooral voor het menselijk oog, maar is niet echt bruikbaar voor planten.
Het is bijvoorbeeld perfect mogelijk dat een lamp met veel Lumen (sterk licht in onze ogen) een laag PAR heeft voor je planten. Andersom is ook een mogelijkheid: de lamp lijkt op het eerste zicht weinig licht af te geven (weinig Lumen), maar heeft wel een uitstekende PAR.
Gebruik dus niet de hoeveelheid Lumen of je eigen ogen om te weten of je sterk of zwak licht hebt!
Er bestaat wel een trucje waarbij je de Lux-waardes kunt omrekenen naar PAR.
Je meet dan eenvoudigweg de Lux-waardes af en vervolgens deel je die waarde door een “constante”, naargelang het type lamp dat je gebruikt boven je bak. Het resultaat wat je dan krijgt is de PAR-waarde, uitgerekend in µmol/m2/sec.
Hieronder vind je een lijst van de verschillende constantes:
Hou er wel rekening mee dat je bij deze methode een grotere foutenmarge hebt dan bij een PAR-meter. Je krijgt een relatieve meting (ongeveer juist) en geen exacte waarde.
Gebruik deze methode dus enkel als leidraad, net zoals de tabellen hierboven.
Een goedkoper alternatief: begin laag met je aquariumverlichting!
300€ vind ik persoonlijk veel geld voor een PAR-meter, zeker voor iets dat je eigenlijk niet ZO vaak gebruikt.
Daarom dat ik een geheel andere methode verkies, eentje dat veel goedkoper is maar wel wat geduld vraagt.
Je zult hiermee niet de lichtintensiteit in cijfers meten, maar je kunt wél de lichtsterkte aan jouw gewoontes en aan de behoeftes van de planten aanpassen.
Zo ga je te werk:
- Tijdens de opstart van je aquarium hou je de lichtintensiteit laag (bv met drijfplanten) en hou je de lichtduur op 6u max. Hiermee beperk je het risico op algen en kan de bak rustig rijpen
- Ondertussen doseer je volgens de Estimative Index en breng je je CO2 op gang. Voor een bak van rond de 100 liter en met voldoende watercirculatie kun je bijvoorbeeld 1 à 2 bubbels per seconde toevoegen. EasyCarbo doseren samen met de CO2 is ook een aanrader.
- Elke week voeg je een half uurtje toe, tot je aan 8 uur in totaal zit. Dit is voldoende voor de fotosynthese. Ondertussen hou je zoveel mogelijk je planten in het oog. Verliezen ze kleur (zie mijn artikel over CO2-symptomen) of krijg je algen (bv draadalg of baardalg), dan moet je je CO2 een beetje verhogen.
- Tegen dat je 8u in totaal hebt, ben je een maand verder en hebben je planten zich al aangepast aan hun nieuwe omgeving. Je bak zou nu al goed gegroeid moeten zijn en ook algvrij zijn. Indien niet: ga na waar het probleem ligt, los het op en laat je bak nog een paar weken met rust. Je mag NOOIT het licht verhogen als je al algen hebt, want dan verergert het probleem.
OK, nu je bak stabiel is én met gezonde planten, is het tijd om het licht te verhogen:
- Verhoog week 1 en week 2 de CO2 en hou heel goed je vissen in het oog. Ga heel voorzichtig te werk en doe heel kleine CO2-aanpassingen. Ik draai bijvoorbeeld mijn naaldventiel een millimeter of twee naar de “OPEN” kant, meer niet.
- In week 3 plaats je je extra licht. Indien dit een extra TL-lamp is en het licht theoretisch dus verdubbelt, dan raad ik je aan om in het begin eerst nog wat drijfplanten toe te voegen. Hiermee voorkom je dat de lichtintensiteit té sterk verandert op een korte periode en de bak destabiliseert
- Als alles goed gaat, kun je na week 4 de drijfplanten langzaamaan verwijderen. Haal eerst de helft van de drijfplanten weg, wacht een weekje en verwijder dan de overblijvende plantjes.
Zie je wat ik gedaan heb?
Ik verhoog EERST DE CO2 en pas dàn de verlichting. Op die manier voorkom je dat je een CO2-tekort krijgt door het extra licht.
Want meer licht betekent dat je planten sneller gaan groeien. En planten die sneller groeien, hebben meer voeding nodig. Als er onvoldoende voedingsstoffen (waaronder CO2) zijn, dan stopt de plant met groeien, verslijmen ze en krijg je algen.
En dat wil je zoveel mogelijk vermijden natuurlijk ;-)
Voorzie dus altijd eerst onbeperkte voedingsstoffen voor je planten en ga dan pas je licht verhogen.
De conclusie?
Vergeet de Watt per liter regel en gebruik een Lux-meter enkel als leidraad!
De enige echt objectieve methode om de sterkte van je aquariumlicht te meten, is een PAR-meter.
Helaas zijn die nog peperduur. Een goedkoper alternatief is beginnen met laag licht en stilletjes aan de lichtsterkte te verhogen tot je de gewenste plantengroei hebt! Ondertussen verhoog je de CO2 en doseer je volgens de Estimative Index om voedingstekorten te vermijden.
Eventueel kun je de tabellen van PlantedTank gebruiken, maar dan enkel als leidraad.
En jij? Gebruik jij eerder laag of sterk licht? En met welke problemen zit je momenteel? Laat het mij hieronder weten of op mijn Facebook-pagina!
[ninja-inline id=2164]
Hoi Gilles,
Op zich vind ik het een leuk artikel zoals ik het heb gelezen en best leerzaam.
Zelf zit ik ook niet zo in de verlichting moet ik toegeven al wist ik toch veel dingen al wel.
Ik denk dat veel mensen best iets aan dit artikel hebben. Vaak weten veel mensen de betekenis van dit soort kreten niet.
Hey John
Bedankt voor de complimenten!
Ik heb het voornamelijk geschreven zodat beginnende aquaristen zich niet zouden blind staren op de “Watt per liter” en Lumen-regel, maar eerder zouden focussen op de reactie van de planten en alles geleidelijk aan doen. Hoop dat dit hun zal helpen.
Misschien dat ik later een technischer artikel schrijf, hoewel dat al vaak is gedaan …
Groeten
Gilles
Ik heb helaas de philips 840 weer uit mijn korall 60 gehaald en nu zit er de standaard lamp in. Die is helaas erg donker en zou graag de 840 weer terug willen. Mijn draad (of baard??) Alg wordt nu wel minder, maar ben bang dat het terug komt. Ik geef voeding via de EI en bio co2 aan een bruisbal. Hoe kan ik de 840 weer terugplaatsen zonder dat de algen weer floreren?
Hey Pascal
Ik denk niet dat het probleem bij de kleur van je licht lag, maar eerder ergens anders. Zorg gewoon dat je CO2 goed zit en dat je voort doet met de EI, dan beperk je het risico op de alg :-)
Groeten
Gilles
Ik denk dat het wel aan de “lichtkleur” kan liggen in sommige gevallen. De bandbreedte van het lichtspectrum dat een plant nodig heeft heeft 2 pieken.
1 in het rode en 1 in het blauwe gedeelte. Wanneer een lamp niet kan voldoen aan 1 van die pieken kan de plant geen complete fotosynthese leveren.
Je kunt dan gebreken zien bij een plant die lijken op een voeding tekort terwijl er wel genoeg voorhanden is.
En dit kan per soort verschillen. Dit kan verklaren waarom de ene plant het soms heel goed doet en een andere soort plant niet in dezelfde bak.
Hey Patrick
Ik denk dat als je een lamp kiest met een kleur tussen de 4000K en de 6500K, dat de kans heel klein is dat je zo’n problemen gaat tegenkomen.
Ik ben van mening dat aquaristen, zeker beginnende, beter focussen op de levering van voldoende CO2 en meststoffen, in plaats van te spelen met lichtspectrum. Met die twee eerste ga je veel meer resultaat boeken dan met het laatste :-)
Groeten
Gilles
Deze trek ik in twijfel , kan je dat aantonen adhv producentengegevens ??
“Of nog een ander voorbeeld: beide bakken bevatten 100 liter, zijn 40cm hoog en het licht zit in de kap. Alleen heeft aquarium A 48 watt aan T5-lampen en aquarium B 48 watt aan T8-lampen. Beide gebruiken evenveel watt/liter, maar toch is de lichtintensiteit bij aquarium B veel lager omwille van de T8-lampen.”
Hey Rik
Bedoel je dat de lichtintensiteit minder is bij de T8 of specifiek die 48 watt?
Indien het laatste: dat is een fictieve wattage die ik gebruikt heb om het voorbeeld duidelijk te maken, ik denk niet dat er een 24w T8 bestaat. Misschien kan ik het best als disclaimer toevoegen :-)
Groeten
Gilles
Ik bedoel de stelling dat T8 minder lumen per watt afgeeft dan T5 …..
Hey Rik
Ik spreek over PAR, niet Lumen :-)
Dit is een interessant artikel: http://www.plantedtank.net/forums/showthread.php?t=105774
Helaas zijn T8 & T5 niet helemaal vergelijkbaar in deze tabel, omdat de ene geen reflectors gebruikt en de andere wel. Zal eens verder kijken of ik misschien een betere vergelijking vind.
Groeten
Gilles
Ik was er van uit gegaan dat PAR niet zo heel veel verschilt van lumen en voor zo ver ik weet is de verhouding lumen/W van T5 HE niet beter of slechter dan van T8 en T5 HO zelfs slechter dan T8 . Het zou interessant zijn als we tabellen zouden hebben van de verschillende standaard lampen Philips waar de PAR/Watt op staat ….. Kan jij die ergens vinden ?? Verder vind ik dit een zeer interessant onderwerp aangezien ik een plantenbakje heb …….met 4 X T5 80W HO en 4 X T8 58 W lampen erboven met reflectoren van Aqua Medic .
Hey Rik
Zoals eerder gezegd in een vorige reactie van mij: het is mogelijk om een lamp met minder Lumen en meer PAR te hebben en vice versa. Een lamp met een hoge Lumen wil zeggen dat het vooral geoptimaliseerd is op het spectrum dat het meest zichtbaar is voor het menselijke oog, maar wil niet noodzakelijk zeggen dat dit goed is voor planten. Andersom geldt natuurlijk ook. Hier is een interessante discussie, check het antwoord van Clive (Ceg4048, reactie #10): http://www.ukaps.org/forum/threads/please-look-good-for-plants.11949/
Zo’n tabel heb ik helaas nog niet gezien. Wel een topic met foto’s van de verschillende kleuren op 1 dezelfde bak zodat je beter kunt kiezen wat je het mooist ziet, maar niets met PAR/Lumen helaas. Zou wel een mooi proefproject kunnen zijn!
Groeten
Gilles